Đâu là mẫu hình thanh niên thời đại mới? (Kỳ 1)

Như xây nhà cần có bản vẽ, thanh niên rèn luyện nhân cách cũng cần có một mẫu hình để hướng đến. Vậy đâu là mẫu hình thanh niên thời đại mới? Đi tìm câu trả lời, Thanh niên & cuộc sống mở diễn đàn để bạn đọc góp ý xung quanh chuẩn mực, giá trị đạo đức, phong cách... và đề xuất các tiêu chí xây dựng mẫu hình thanh niên Việt Nam trong thời kỳ mới. Bạn đọc có thể đóng góp ý kiến về địa chỉ toasoan@thanhnien.com.vn

Thử phác thảo

Thanh niên thời đại mới: Một cái đầu lạnh - Một trái tim nóng - Một bàn tay vàng.

Mẫu hình nhân cách cần đảm bảo tối thiểu 2 tiêu chí:

Một là: Phù hợp thực tế của xã hội hiện tại và yêu cầu của xã hội tương lai. Khi đó, mẫu hình nhân cách ấy mới có thể làm đầu tàu kéo theo sự phát triển của đoàn tàu xã hội.

Hai là: Có thể giúp bản thân người thanh niên thích nghi với những cái mới của thời đại & phát triển vươn lên trong xã hội đó.

Một mẫu hình thanh niên không nên quá lý tưởng, vì vừa khó thực hiện vừa không thu hút thanh niên. Mẫu hình thanh niên cũng không nên là sự chắp ghép ngẫu nhiên những năng lực, tính cách để tạo thành một mô hình manh mún. Một mẫu hình tương đối đầy đủ sẽ bao hàm các nét vẽ chính sau (xem bảng dưới đây).

Trong đó, kỹ năng mềm và kỹ năng sống tùy thuộc vào môi trường làm việc và hoàn cảnh sinh sống của mỗi người. Tuy nhiên, có thể phác thảo một vài “mẫu số chung” về kỹ năng mà hầu như tất cả các lĩnh vực đều cần:

Kỹ năng mềm: Kỹ năng tự học suốt đời: Xã hội liên tục vận động, con người cũng phải vận động theo. Nếu không, thanh niên sẽ là người giậm chân tại chỗ trên dòng nước ngược. Đây là kỹ năng cơ bản nhất nhằm đảm bảo có thể nâng cao khả năng làm việc liên tục, hiện đại suốt đời.

Kỹ năng tư duy sáng tạo: Trong xã hội thông tin trước đây, thông tin là sức mạnh, ai nắm thông tin người đó có khả năng chiến thắng. Nhưng xã hội hiện đại là một xã hội “phẳng” về thông tin và mọi mặt, trong xã hội phẳng đó, ai tạo được sự khác biệt, người đó mới là người chiến thắng. Hơn nữa, con người không chỉ vận động theo bước tiến của xã hội mà còn phải đi trước một bước để kéo theo xã hội đó phát triển. Khi ấy, thanh niên cần sáng tạo chứ không chỉ biết tái tạo, cần sáng chế sản phẩm để dùng chứ không chỉ biết cách dùng sản phẩm hiện có.

Kỹ năng hợp tác: Xã hội hiện đại ngày càng đi theo hướng hợp tác. Một sản phẩm nhỏ cũng cần đến sự hợp tác lớn. 1 thì chỉ là 1, nhưng 1 + 1 + 1 + 1 + 1 thì kết quả có thể bằng 6, bằng 7 thậm chí bằng 10. Đó là phương thức làm việc để phát huy tổng lực của quần thể (ngày xưa) và phát huy tổng lực của cả loài người (ngày nay). Đó cũng chính là kỹ năng trong xã hội mà ngày càng mang tính toàn cầu, tính quốc tế.

Kỹ năng sống: Kỹ năng khám phá bản thân và hoạch định cuộc đời: Mỗi người chỉ có một cuộc đời để sống. Để sống được và cao hơn nữa là sống tốt, thanh niên cần phải hiểu rõ bản thân mình: những khả năng mình đang có, tiềm năng mình có thể có, điểm yếu của bản thân, sở thích hứng thú của bản thân, mơ ước của bản thân. Từ đó, mới tìm ra được mảnh đất để ứng dụng sở trường, mới phát triển mình và đóng góp cho xã hội. Biết mình là ai, biết mình sống để làm gì, biết mình sống bằng cách nào - ba câu trả lời đó nếu thanh niên không trả lời được, cuộc sống sẽ là mù quáng, là buồn chán, là tầm thường, sẽ tạo ra một xã hội sống mù quáng, một xã hội nhạt nhẽo, một xã hội tầm thường.

Kỹ năng giao tiếp: Không ai có thể sống một mình, thế nên đây là kỹ năng nền tảng mà thời đại nào cũng phải có, dù là cổ hay kim. Tuy nhiên, mỗi người là một bản chính không có bản photocopy, chúng ta khác nhau đến từng sợi tóc. Thế nên cần phải học cách để hòa hợp nhau trong cuộc sống, học cách để mềm mại khi có sự khác nhau về quan điểm, về lối sống. Có kỹ năng giao tiếp thì sống đẹp với nhau, sống văn minh với cộng đồng, sống hòa bình với người khác không phải là quá khó khăn.

Kỹ năng ứng phó với cuộc sống: Cuộc sống không bao giờ là hoàn toàn như ý, cuộc đời sẽ có phím trắng phím đen, nốt trầm nốt bổng. Cuộc sống hiện tại càng mang đến cho mỗi người nhiều thử thách và biến động. Thế nên, khi đứng trước những thất bại đầu đời, những thử thách giữa đời, thay vì quỵ ngã, đầu hàng, chịu thua, cần biết cách làm sao để vượt qua và dùng nó làm bàn đạp để ta bước lên phía trước. Đây là kỹ năng giúp thanh niên sống bản lĩnh, sống vươn lên.

Tay nghề cao: Xã hội ngày nay là một xã hội thực hành, tay nghề là yếu tố sống còn quyết định kết quả của lao động. Xã hội hiện đại không cần những thanh niên chỉ có lý thuyết, mà còn phải biết thực hành, biết tạo ra sản phẩm.

Yêu làm việc là “tinh thần mẹ” sẽ nảy sinh ra các thái độ cần có khác trong quá trình công tác. Nếu đã yêu làm việc thì tinh thần ham học hỏi, tinh thần cầu tiến hay tinh thần trách nhiệm sẽ nảy sinh.

Yêu con người cũng là một dạng “tinh thần mẹ”. Khi chúng ta yêu người thì sự thân thiện, tinh thần tình nguyện, nhân ái, yêu nước yêu đồng bào và các thái độ tích cực đối với người khác cũng sẽ tự nảy sinh.

Kiến thức chuyên môn hiện đại: Đó không chỉ là kiến thức của nhà trường mà còn là kiến thức thực tế, phải tự cập nhật liên tục suốt đời. Kiến thức chuyên môn hiện đại là nền tảng để có suy nghĩ hiện đại, từ đó lao động tiên tiến, hợp thời.

Thế giới quan khoa học: Đó là cách nhìn nhận đúng về cuộc sống. Đó chính là bản lĩnh chính trị, là cách nhìn duy vật biện chứng về xã hội, về cuộc sống. Đã đến thời đại của khoa học, chỉ khi có cách nhìn đời đúng mới giúp con người sống đúng.

Trên đây là những đề xuất với cách tiếp cận nhìn dưới góc độ ba phương diện cơ bản trong nhân cách con người. Những nét vẽ trên là những nét vẽ khái quát mang tính “mô hình” và cần được cụ thể hóa trong quá trình rèn luyện. 

Là những người dám nghĩ, dám làm   “Theo tôi, mẫu hình của thanh niên thời đại mới là những người dám nghĩ, dám làm. Họ không như những con kiến chăm chỉ đi theo sau hàng dài người khác. Người trẻ bạn bè xung quanh tôi hôm nay sống vì đam mê khi dám thực hiện các dự án kinh doanh cá nhân; sống theo trái tim khi dành sức trẻ cho tình nguyện cộng đồng. Nghĩ tới điều mình muốn làm, và làm thành công điều đó, thanh niên hôm nay đã làm cuộc sống trở nên đẹp và ý nghĩa hơn. Tôi cho rằng, một người trẻ với đầy đủ kiến thức và lễ độ; tự tin vào chính mình thì sẽ làm được những điều ý nghĩa cho chính bản thân và cho đất nước”. Đặng Nhật Ánh Sinh viên Trường ĐH Khoa học và nhân văn TP.HCM   Phải biết tự lập “Theo tôi, thanh niên ở thời nào cũng cần có bản lĩnh và khả năng chuyên môn. Có như vậy thì dù gặp bất cứ hoàn cảnh, tình huống nào cũng sẽ rất tự tin. Đối với cuộc sống hôm nay, tôi nghĩ thanh niên cần có thêm hai yếu tố là kỹ năng giao tiếp và tính tự lập. Bởi nếu kỹ năng giao tiếp tốt thì cơ hội thành công cũng như thực hiện những ước mơ của bản thân sẽ lớn hơn rất nhiều. Trong khi đó, trong cuộc sống hiện đại lúc này mọi bất trắc đều có thể xảy ra không lường trước được. Nên nếu có được tính tự lập cao, ít dựa dẫm vào người khác thì khả năng đi qua những khó khăn sẽ nhanh hơn rất nhiều người”. Nhà thơ Phong Việt

Thạc sĩ Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu
Khoa Tâm lý giáo dục, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM